راهنمای پرورش جوجه گوشتی

پرورش طیور از سالها قبل بصورت پرورش خانگی و در جهت تامین نیازهای جزیی خانواده ها انجام می شد این عمل اگرچه از نظر اقتصادی حائز اهمیت چندانی نبود اما به عنوان تامین کننده بخشی از نیازها همواره مورد توجه قرار میگرفت به طوریکه این رویه هنوز در بسیاری از محیط های روستایی همچنان ادامه دارد؛امروزه مزارع پرورشی صنعتی بزرگی  احداث گردیده اند که فعالیت این واحدها از جنبه اقتصادی دارای اهمیت بالایی میباشد. در حال حاضر صنعت پرورش طیور به اندازه ای گسترش یافته است که در اکثر کشورهایی که شرایط و امکان پرورش را دارا هستند حجم عظیمی از سرمایه گذاری اقتصادی را به خود اختصاص داده است.مطالعات و تحقیقات زیادی توسط متخصصین ژنتیک و اصلاح نژاد، تغذیه ، مدیریت و بیماریها انجام گرفته است تا بتوان سود اقتصادی پرورش طیور را افزایش داد.براساس این تحقیقات برای انجام یک دوره پرورشی رعایت نکات ذیل جهت دستیابی به نتایج مطلوب الزامی میباشد.

انتخاب محل مناسب و آماده سازی برای پرورش:

محل مزرعه پرورش طیور باید به نحوی انتخاب شود که در اطراف آن تراکم واحدهای پرورش دام و طیور کم باشد و همچنین با مراکز مرتبطی مانند کارخانجات جوجه کشی، کشتارگاهها، مراکز فراوری ضایعات و پسماندهای دام و طیور و حتی واحدهای کشاورزی و خصوصا گلخانه ای که از فضولات دام و طیور به عنوان کود استفاده میکنند و میتوانند موجب انتقال عوامل بیماریزا شوند دارای فاصله مناسب باشند

با اطمینان کامل نمی‌توان فاصله ای مناسب و امن جهت احداث واحدهای مختلف پرورش طیور پیشنهاد کرد، زیرا بعضی از بیماریها مانند نیوکاسل و برونشیت از مسافتهای بسیار دور و از طریق هوا به راحتی از یک واحد به واحد دیگر منتقل میگردند. بعضی از عوامل بیماریزا نیز مثل MG از طریق تماس مستقیم وتوسط انسان ،حیوانات و یا مواد منتقل می‌شوند.لذا حداقل فاصله پیشنهادی دو کیلومتر می‌باشد. اقداماتی مانند نصب توری (حصارکشی)، درختکاری و دیوارکشی می‌تواند از عبور و مرور بی رویه و بی‌اجازه افراد و حیوانات جلوگیری نموده و خطر انتقال آلودگیها را نیز کاهش دهد.اما در صورتیکه شما دارای واحدپرورشی هستید و قصد شروع دوره جدید و جوجه ریزی مجدد را دارید اولین اقدام پس از ارسال گله به کشتارگاه باز کردن تجهیزات و لوازم غیر ثابت سالن پرورش است، سپس کود را کاملا خارج کرده و پس از کاردک زدن قسمتهایی از بستر که از کف سالن جدا نشده و جاروکشی، سالن پرورش شسته می‌شود.

در این مرحله معمولا از دستگاه‌ها و یا پمپ‌هایی استفاده میشود که آب را با فشار و متمرکز پاشش میکنند. استفاده از مواد دترجنت (پاک کننده و شوینده) بسیار مؤثر است. شستشو باید  از بالا به پائین باشد یعنی ابتدا سقفها و سپس دیوارها و در پایان کف سالن پرورش شسته شوند. عمل شستشو در کلیه نقاط، منافذ، زوایا، ورودی‌های هواکش‌ها و… باید بخوبی و با دقت و حوصله انجام گیرد. پس از شستشو و تعمیرات جزئی و کلی داخل سالنهای پرورش ، تجهیزات و وسائل باز شده را دوباره در داخل سالن نصب مینمایند.

سپس اولین مرحله ضدعفونی باید انجام گردد که بهتر است از مواد ضدعفونی کننده محلول در آب استفاده شود. انتخاب نوع ضدعفونی کننده با توجه به شرایط آب و هوایی و میزان آلودگیهای منطقه زیر نظر دامپزشک منطقه انجام میگیرد.پس از تهیه محلول ضدعفونی، بایستی آن را بر روی وسایل ، تجهیزات و کلیه نقاط سالن پرورش اسپری نمود. بعد از ضدعفونی و خشک شدن سالن باید بستر مناسبی تهیه کرد؛ این بستر باید به نحوی باشد که ضمن فراهم نمودن جایگاهی نرم و راحت برای جوجه کیفیت خوبی داشته، خشک، نرم و بدون گرد و غبار باشد. جنس، نوع و کیفیت بستر باید بگونه‌ای باشد که منجر به نقص و ضایعات اندام‌ها و قسمت‌های مختلف نگردد. انواع معمول بستر عبارتند از: تراشه چوب یا پوشال (۳ تا ۵ کیلوگرم در متر مربع) – کاه  (۵/۲ تا ۴ کیلوگرم درمتر مربع)، سبوس برنج، خرده های ذرت، خاک اره و ماسه.

در واقع بستر عایقی برای کف سالن  است که رطوبت رابه خود جذب می نماید. ضخامت بستر در تابستان باید ۳ تا ۵ سانتیمتر و در زمستان ۵ تا ۸ سانتیمتر در نظر گرفته شود. این ضخامت در نواحی گرم و خشک می‌تواند کمتر نیز در نظر گرفته شود. یک بستر خوب باید عاری از کپک، مواد اضافی و هر نوع آلودگی باشد. با بالا رفتن سن گله پرورشی، بستر به دلیل عوامل مختلفی خیس و کلوخ می‌شود. این عوامل عبارتند از:

• تعداد بیش از حد پرنده، در واحد سطح
• رطوبت بالای محیط پرورش
• وجود چربی‌ها ، نمک و مواد خام بیشتر از سطح تحمل پرنده در جیره غذایی
• متعادل نبودن درجه حرارت (بالا بودن یا پائین بودن بیش از حد)
• بروز بعضی از بیماریها مانند گامبورو و کوکسیدیوز
• نقص در سیستم آبخوریها

در هر حال اصلاح سیستم تهویه، گرم کردن، به هم زدن و یا تعویض بسترهای خیس و کلوخه شده از اقدامات مؤثری است که در موارد خیس شدن بستر می توان انجام داد. بطور کلی اعمال یک مدیریت خوب در داشتن یک بستر مناسب و کنترل آب وهوای سالن پرورش تأثیر بسیار زیاد و انکار ناپذیری در سلامت پرندگان و در نتیجه سودآوری بیشتر دارد. بعد از انتخاب و آماده کردن بستر باید آخرین  مرحله ضدعفونی قبل از جوجه‌ریزی که معمولا بصورت گاز یا بخار فرم آلدئید و با استفاده از فرمالین و پرمنگنات می باشد انجام شود، این مرحله را اصطلاحا دود دادن یا گازدهی گویند. این عمل در صورتی می‌تواند مؤثر واقع شودکه سالن پرورش کاملاً بسته بوده وکلیه منافذ و سوراخ‌ها مسدود شده باشد. اگر مسدود کردن کامل منافذ و روزنه های سالن امکان پذیر نیست، بهتر است که این مرحله هم بصورت اسپری کردن محلول ضدعفونی انجام شود پس از  این مرحله کلیه رفت و آمدها به سالن باید کنترل و حتی الامکان ممنوع گردد. در طول مدتی که مراحل آماده سازی سالن به پایان رسیده تا زمان شروع دوره پرورش و ورود جوجه به داخل سالنها زمان مناسبی برای نظافت و ضدعفونی محوطه خارجی سالنها است. معمولا محوطه پس از نظافت و پاکسازی بقایای باقی مانده از دوره پرورشی قبلی شعله افکنی گردیده و سپس آهک پاشی و ضدعفونی میگردد.

۲۴ ساعت قبل از ورود جوجه ها به سالن باید محل تخلیه جوجه ها (۲۰درصد از فضای کل سالن پرورش) گرم شود. دمای مناسب جهت ۴۸ ساعت اول زندگی جوجه ها ۳۴-۳۳ درجه سانتیگراد در ارتفاع ۳۰ سانتیمتری از کف سالن میباشد. همچنین باید رطوبت کافی(۷۰-۵۵) نیز طی دوره پرورشی تامین شود که با توجه به امکانات موجود در مزرعه نسبت به تامین این نیاز اقدام میگردد. باید توجه داشت که رابطه نزدیکی میان سن گله، درجه حرارت سالن و میزان رطوبت سالن پرورش وجود دارد که در جدول ذیل آورده شده است:

سن(روز)	دما(سانتیگراد)	دامنه رطوبت نسبی(درصد)
۱	۲۹	۷۰-۶۵
۳	۲۸	۷۰-۶۵
۶	۲۷	۷۰-۶۵
۹	۲۶	۷۰-۶۵
۱۲	۲۵	۷۰-۶۰
۱۵	۲۴	۷۰-۶۰
۱۸	۲۳	۷۰-۶۰
۲۱	۲۲	۷۰-۶۰
۲۴	۲۱	۷۰-۶۰
۲۷روزگی تا کشتار	۲۱	۷۰-۶۰

باید توجه داشت که رعایت نسبت دما و رطوبت در سنین پایین به طور قابل توجهی از بیماریهای تنفسی در طول دوره جلوگیری مینماید

۳-۲ ساعت قبل از رسیدن جوجه ها به مزرعه باید سینی های دانخوری داخل سالن با فاصله مناسب  چیده شده و دان کامل (پیشدان هفته اول) داخل آنها ریخته شود. حتی میتوان جهت سهولت دستیابی جوجه ها به دان، در سالن سفره های پلاستیکی پهن کرده و طی ۲۴ ساعت اول از این طریق آنها را تغذیه نمود.

همچنین آبخوریها که مناسبترین نوع جهت ۴۸ ساعت اول پرورش، آبخوری کله قندی میباشد را یکساعت قبل از ورود جوجه به سالن با آب شکر ۸% پر نموده و در فواصل بین دانخوریها قرار میدهیم.  شدت نور سالن نیز حداقل ۲۰ لوکس در نظر گرفته میشود و به مرور تا ۶-۴ لوکس در ۴ هفتگی کاهش می یابد.

پس از رسیدن ماشین حمل جوجه به مزرعه، کارتنهای حاوی جوجه در داخل سالن  به طور منظم و پراکنده چیده شده و پس از تخلیه کامل کارتنها از داخل ماشین به داخل سالن پرورش؛ جوجه‌ها به سرعت و در اسرع وقت از جعبه‌ها و در اطراف آبخوری ها خالی می شوند.  بعد از تخلیه جوجه‌ها باید رفتار و وضعیت آنها توسط پرورش دهنده کنترل گردد. معمولا ظرف مدت۱۲-۶ ساعت بعد از ورود جوجه‌ها به سالن، پرنده آرام می‌گیرد.

جوجه‌های یکروزه مرغوب باید در بدو ورود سر حال، فعال و سر زنده و پرسرو صدا باشند. موارد غیر طبیعی از قبیل جوجه‌های دارای نقص پا، منقار کج و کوری بایستی سریعاً حذف شوند. ناف جوجه‌ها را باید بررسی کرده و از بسته بودن آنها مطمئن شد. جوجه‌ها از نظر وزن باید یکنواخت باشند. اما در بین گله به هر حال جوجه‌هایی نیز با جثه کوچکتر یافت می شوند که میزان آنها نباید  از۲-۱ درصد کل گله تجاوز نماید معمولا پس از۸-۶ ساعت مصرف آب شکر به جوجه ها سه روز متوالی مولتی ویتامین و ب کمپلکس داده میشود.ضمناً  پیشدان تهیه شده جهت تغذیه هفته اول بایستی به نحوی بالانس شده باشد تا در پایان هفته اول پرورش گله بیشترین یکنواختی و بالاترین وزن ممکن را داشته باشد زیرا هر گرم افزایش وزن بیشتر در هفته اول در انتهای دوره بطور متوسط تا ۱۰گرم نیز میرسد.باید توجه داشت که شکل فیزیکی و ترکیبات خوراکی در هفته اول عملکرد پرنده را در مراحل بعدی دوره پرورش تحت تاثیر قرار میدهد.

جوجه‌ها همیشه باید به آب تازه و تمیز دسترسی داشته باشند.منبع تأمین آب مصرفی یک مرغداری معمولاً چاه آب، مخزن ذخیره آب و یا در مواردی لوله کشی آب تصفیه شهری می باشد ولی به هر حال آب باید در یک منبع و یا تانک بزرگ ذخیره شود. جهت تأمین فشار مناسب آب، تانک آب باید در محل مرتفعی مستقر گردد.

قبل از ورود آب به سیستم آبخوری به منظور اضافه نمودن ویتامین‌های محلول در آب بایستی در ابتدای هر سالن یک منبع کوچک در مسیر آب نصب گردد.جنس این منبع بایستی از موادی باشد که قابلیت شستشو و ضدعفونی داشته باشد. انتقال آب باید بنحوی صورت پذیرد که بوسیله نیروی ثقل  به راحتی و بطور مساوی در تمام آبخوریها در جریان باشد. توصیه می‌شود که سیستم آب کنتور داشته باشد تا به سادگی بتوان مصرف آب گله را در زمان مورد نیاز ثبت نمود. نسبت مصرف آب به دان، که در شرایط عادی ۷/۱ – ۶/۱ به ۱ می‌باشد، یکی‌ از شاخص‌های مهم در بررسی وضعیت سلامت گله است. در شرایط طبیعی با رشد گله و همراه بالا رفتن سن آن، میزان مصرف آب نیز افزایش می‌یابد. اگر در مصرف آب کاهش یا افزایش ناگهانی و بیش از حد روی دهد، می‌توان نتیجه گرفت که یکی از مراحل پرورش دچار اشکال شده است. بنابر این با ثبت دقیق میزان مصرف آب مشکل سریعا قابل تشخیص خواهد بود.

باید توجه داشت که در هوای گرم و همچنین افزایش میزان نمک جیره، مصرف آب بطور طبیعی افزایش می‌یابد. تغییر مصرف آب ممکن است ناشی از بروز بیماری نیز باشد که در این حالت معمولا کاهش مصرف را خواهیم داشت. در مواردی که هوا گرم است فراهم نمودن آب خنک باعث افزایش مصرف آن خواهد شدکه در نتیجه مصرف دان نیز بالا می‌رود. این کار باعث می‌شود که گله از رشد و همچنین ضریب تبدیل مناسبتری برخوردار گردد. همچنین باید توجه نمود که سیستم آبرسانی حتی الامکان بدور از تابش مستقیم نور خورشید قرار داشته باشد.

منبع آب باید همیشه تمیز باشد، به همین دلیل هر چند وقت یکبار باید آب آن را تخلیه کرده و بخوبی شسته و تمیز نمود.توصیه می‌شود به منظور بررسی کیفیت، آب مصرفی حداقل دو بار در سال مورد آزمایش شیمیایی و میکروبی قرار گیرد.

جدول استانداردهای کیفیت آب آشامیدنی طیور

ترکیب	حداکثر سطح قابل قبول	توضیحات
باکتری کل	ml/ 100	ml/ 0 مطلوب می‌باشد
کلی فرمها	ml/ 50	ml/ 0 مطلوب می‌باشد
نیترات	mg/l 25	سطوح ۲-۳ میلیگرم در لیتر ممکن است بر روی عملکرد پرنده مؤثر باشد
نیتریت	mg/l 4
Ph	5/7 – 8/6	pH کمتر از ۶ مطلوب نمی‌باشد. سطوح زیر ۳/۶ ممکن است باعث کاهش عملکرد بشود
سختی کل	۱۸۰	سطوح سختی آب در دامنه ۱۸۰ -۶۰ مناسب بوده و در خارج از این دامنه مناسب نمی‌باشد.
کلرید	mg/l 250	در صورتیکه سطح سدیم آب بیش از mg/l 50 باشد ممکن است زیان‌آور باشد .
مس	mg/l 06/0	سطوح بالاتر باعث طعم تلخ اب می شود.
آهن	mg/l 3/0	سطوح بالاتر باعث بو و طعم بد آب می شود.
سرب	mg/l 02/0	سطوح بالاتر سمی می باشد.
منیزیم	mg/l 125	سطوح بالاتر دارای اثر ملین کننده می‌باشد سطوح بیش از mg/l 50 در صورتیکه سطح سولفات آب بالا باشد ممکن است بر روی عملکرد تأثیر بگذارد.
سدیم	mg/l 50	سطوح بالای mg/l50 به همراه سطح بالای سولفات یا کلراید ممکن است بر روی عملکرد تأثیر بگذارد .
سولفات	mg/l 250	سطوح بالاتر دارای اثر ملین کننده می باشد . سطوح بالای mg/l 50 به همراه سطح بالای منیزیم و کلراید ممکن است بر روی عملکرد پرنده تأثیر بگذارد.
روی	mg/l 5/1	سطوح بالاتر سمی می باشد .

تغذیه:

رشد سریع طیور نیاز به پروتئین را در آنها افزایش میدهد، زمانی که رشد کاهش می یابد احتیاجبه پروتئین نیز در پرنده کاهش می یابد .میزان پروتئین خوراک طیور به نوع طیور، سن و مرحله تولید آنها بستگی دارد . میزان غذای مصرفی روزانه طیور با میزان انرژی خوراک ، مواد مغذی آن، سن، وزن بدن، حرارت محیط و میزان تولید آنها رابطه مستقیم دارد افزایش انرژی غذا موجب کاهش مصرف روزانه آن می شود در صورتیکه نسبت انرژی به پروتئین در خوراک طیور در نظر گرفته نشود و پرنده  غذای خود را تنها براساس انرژی تامین نماید، میزان رشد طیور بر اثر کاهش پروتئین مصرفی کاهش پیدا میکند. به طور کلی طیور به اندازه ای غذا می خورند که احتیاجات انرژی خود را تامین کند که در این صورت خوراک دادن به صورت اختیاری یا آزاد امری غیرمنطقی نخواهد بود.در مرغداریها اصول جیره نویسی طیور از طرف مرغداران کمتر رعایت می شود و بیشتر به صورت سنتی طیور تغذیه می شوند.

جیره باید به نحوی تنظیم شود تا خوراک مصرفی روزانه تمام احتیاجات مغذی حیوان را به نحو مطلوب تامین کند.ظرفیت دستگاه گوارش طیور محدود است ، ولذا تغییرات مربوط به مقدار خوراک در محدوده ظرفیت دستگاه گوارش نوسان پیدا می کند، بنابراین اگر جیره غذایی از نظر انرژی فقیر باشد حیوان نمی تواند به حدی غذا مصرف کند که احتیاجات انرژی خود را تامین کند.

هنگامی که ملاک اصلی جیره را غلظت انرژی قرار دهیم در جیره نویسی سطح انرژی باید مشخص شده و سپس سایر مواد مغذی را نسبت به سطح انرژی تنظیم کنیم ، به نحوی که با مقدار خوراک مورد انتظار احتیاجات مواد مغذی برای تولید گوشت و تخم مرغ تامین شود.

جیره های پرانرژی معمولا بازده بیشتری دارند اما از طرفی در حالت خوراک دادن به صورت آزاد ممکن است مقدار خوراک مصرفی از احتیاجات انرژی تجاوز کند.لازم به ذکر است از شرایط محیطی پرورش گونه های طیور،احتیاجات مغذی برای هر نژاد و نوع تولید از معیارهای انرژی

به منظور پایه گذاری اصولی در احتیاجات مغذی طیور می باشد.از آنجایی که فراهم آوردن شرایط محیطی مطلوب برای پرورش طیور در این صنعت امکان پذیر و اقتصادی بوده در جیره نویسی

طیور وبرنامه های تغذیه ای طیور به راحتی می توان طبق توصیه های مخصوص هر نژاد عمل کرد.

مواد تشکیل دهنده جیره طیور مختلف عمدتا شبیه به یکدیگر بوده و فقط نسبت مواد تشکیل دهنده آن برای هر گروه از آنها متفاوت است احتیاجات مواد معدنی جوجه ها نسبتا پایین است اما  باید نسبت مناسب بین آنها رعایت شود. مانند نسبت کلسیم با عناصری همچون فسفر،‌ منگنز و روی.

تاخیر و یا عدم دسترسی کامل به آب ودان در اولین ساعات پرورش بروزن وعملکرد آینده جوجه ها تا ثیر زیادی  دارد . استفاده از  جیره ی  آغازین  مناسب و با کیفیت و مطابق با نیازهای جوجه از روز اول پرورش همراه با ترکیبات حمایتی (آب شکر- مولتی ویتامین والکترولیتها) نقش مهمی در دستیابی به نتایج مطلوب خواهد داشت .

در روشهای جدید جیره نویسی و غذادهی طیور ، مواد افزودنی غذا دارای اهمیت فراوانی هستند. مواد افزودنی به غذا فقط محرک رشد و بالابرنده بازده خوراک نمی باشند ، بلکه سلامتی طیور نیز میتواند بواسطه این مواد بهبود یابد . اسید بوتیریکها، پروبیوتیکها ، آنزیمها ، مکمل های آمینواسید و مواد معدنی موجود ، افزودنی های جدید برای استفاده متخصصان تغذیه در جیره های طیور میباشند که اگر بصورت مناسبی بکار برده شوند ، اثرات مثبتی در بهره گیری از مواد غذایی دارند . تهیه یک جیره غذایی مناسب در کنار تامین شرایط مطلوب محیطی و اجرای نکات مدیریتی میتواند دوره پرورشی خوبی را برای پرورش دهنده تضمین نماید.

نیاز های تغذیه ای هر گله بر اساس نژاد گله مادر متفاوت است و جیره غذایی آنها باید بر اساس توصیه مزرعه مرغ مادر تهیه و تنظیم گردد.

برنامه نوردهی:

برنامه های نوری یکی از فاکتورهای کلیدی مدیریت در واحدهای پرورشی است و جز راهکارهایی جهت کسب عملکرد مطلوب محسوب میگردد. اجرای برنامه نوری باعث بهبود عملکرد گله و کاهش ضریب تبدیل غذایی گله و همچنین کاهش مشکلات پرورشی میشود. با عنایت به این موضوعات و با توجه به فصل پرورش و وضعیت گله توصیه میگردد یکی از برنامه های ذیل اجرا گردد:

برنامه نوری شماره یک

سن	طول دوره روشنایی(ساعت)	طول دوره تاریکی(ساعت)
۶-۱ روزگی	۲۳	۱
۲۱-۷ روزگی	۱۶	۸
۲۸-۲۲ روزگی	۱۸	۶
۲۹ روزگی تا کشتار	۲۳	۱

برنامه نوری شماره دو

سن	طول دوره روشنایی(ساعت)	طول دوره تاریکی(ساعت)
۶-۱ روزگی	۲۳	۱
۳۵-۷ روزگی	۲۰	۴
۳۶ روزگی تا کشتار	۲۳	۱